Wielka Synagoga

Makieta

Początek powstania  Wielkiej Synagogi zaczyna się od rozpisania konkursu 2 maja 1872 r. podjęto decyzję o rozpisaniu pierwszego konkursu architektonicznego, który rozpoczął się dnia 11 lipca 1872 r. Członkowie Komitetu mieli bardzo wielkie wymagania, a całość budowy miała kosztować 150 tys. rubli. Termin upływu przysyłania prac nastąpił 1 marca 1873 r. Przysłano 6 prac, które przed ocenieniem wystawiono w gmachu Zachęty. Pierwszą nagrodę w wysokości 750 rubli zdobył zespół: Bronisław Żochowski i Teofil Lemie, a drugą w wysokości 300 rubli zdobył Jan K. Heurich. Wszystkie ww. projekty nie zostały jednak zaakceptowane przez członków komitetu, ponieważ nie spełniały wszystkich wymagań.

Kolejny konkurs architektoniczny został rozpisany w czerwcu 1873 r. i początkowo wygrał projekt synagogi w stylu egipskim Stanisława Adamczewskiego, lecz po raz kolejny projekt nie został zaakceptowany przez Komitet Budowy Synagogi. Następnie zamówiono projekt u znanego warszawskiego architekta Leandra Marconiego i został on 3 stycznia 1874 r. zaakceptowany przez namiestnika Królestwa gen. Fiodora F. Berga.

14 maja 1876 r. odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę synagogi. Już po rozpoczęciu budowy w otworze fundamentu umieszczono puszkę, zawierającą tekst z historią synagogi w językach polskim o hebrajskim. Cała budowa trwała dwa lata. Cegłę dostarczył i prace murarskie wykonał Kazimierz Granzow.

Pod koniec budowy zabrakło pieniędzy na jej kontynuowanie, ale członkowie zarządu budowy synagogi zachęcali bogatych Żydów do podpisywania deklaracji na pożyczkę w obligacjach

hipotecznych. Tak więc udało się zebrać odpowiednią sumę i prace budowlane zostały dokończone. Całkowity koszt budowy wyniósł ostatecznie 200 tys. rubli.
Uroczyste otwarcie synagogi odbyło się 26 września 1878 r., w którym uczestniczył rosyjski namiestnik hr. Paweł Kotzebue, którego przywitał Izaak Cylkow.
Synagoga posiadała dokładnie 2200 miejsc siedzących, 1150 miejsc w sali głównej oraz 1050 miejsc w galerii dla kobiet. W synagodze znajdowały się również: biblioteka posiadającą bardzo bogaty i cenny księgozbiór, starodruki oraz manuskrypty, do których zaliczyć należy: „Księgi pamiętnicze, rodzaj kronik spisywanych przez rabinów w buchaczu i Rohatynie”.
Odbywały się w niej nie tylko nabożeństwa czysto religijne, ale również nabożeństwa z okazji odzyskania niepodległości przez Polskę, uchwalenia Konstytucji 3 maja, rozpoczęcia roku szkolnego czy żałobne w dniu śmierci Józefa Piłsudskiego. W 1909 r. przed synagogą urządzono niewielki skwer, obsadzonym krzewami i drzewami oraz otoczony kutym płotem.

Główny korpus był przykryty dachem walmowym, z osadzonym na trzech pierwszych od wejściach przęsłach kwadratowym belwederem, otoczonym balustradą w narożnikach której stały niewielkie rzeźby, a od frontu stały dwie tablice Dekalogu i zwieńczonym kopułą, którą otaczała korona, co miało symbolizować główną i największą synagogę Warszawy, która pełniła dominującą rolę. Długość całego budynku wynosiła 64 m. Na szczycie synagogi znajdowała się miedziana pozłacana kula, w której znajdowała się relacja z przebiegu budowy synagogi i jej opis, dar Henryka Reychmana.
Dalej z przedsionka mężczyźni przechodzili do wielkiej sali modlitw na parterze, kobiety zaś na galerie po jej bokach. Naprzeciwko wejścia znajdowało się podwyższenie, po bokach którego stały dwie kolumny korynckie, które miały być nawiązaniem do kolumn istniejących przy wejściu do Świątyni Jerozolimskiej opisanej w Biblii.

Główna sala modlitewna wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 29x33 m. Nawy boczne miały o szerokość po 8,5 m., a nawa środkowa 10,5 m. Do sali głównej prowadził kwadratowy przedsionek o boku równym 17,5 m., po którego bokach znajdowały się szatnie. Z zewnątrz przedsionek zwieńczony był płaską kopułką.
Nawa środkowa była przekryta sklepieniem kolebkowym na łękach sklepiennych łękach, zamknięta półkolistą pseudo-romańską absydą przykrytą sklepieniem ćwierć kulistym. Apsyda posiadała wbudowane dwie kondygnacje krużganków przeznaczonych dla chóru. Nawy boczne podzielone dwukondygnacyjnym arkadowaniem, o szerokości 2/3 nawy środkowej, były przekryte sklepieniem kolebkowym z galeriami dla kobiet wspartymi na kolumnach
o korynckich głowicach z amfiteatralnym układem ławek.
W miejscu połączenia nawy środkowej z apsydą znajdował się łuk tęczowy wsparty na gładkich kolumnach z korynckimi kapitelami, symbolizujących kolumny Jachin i Boaz, które dawniej flankowały wejście do Świątyni Jerozolimskiej. Na łuku umieszczono napis odnoszący się do Mądrości: „Jej drogi drogami miłymi, ku szczęściu wiodą wszystkie jej ścieżki. Dla tego, co strzeże jej, drzewem jest życia, a kto się jej trzyma – szczęśliwy”.

Synagoga posiadała bardzo bogate wyposażenie. Aron ha-kodesz, które ufundowała rodzina Natansonów, był wykonany z drewna cedrowego sprowadzonego specjalnie z Libanu. Arkę przysłaniały wspaniałe czerwone i białe, bogato haftowane parochety przetykane złotem i srebrem. Wspaniałą wyrzeźbioną w drewnie przez Gunderlacha bimę ufundował M. Bersohn. Posadzkę bimy przykrył ozdobny dywan złożony z kwadratów utkany z inicjatywy wnuczek A. Eisenbauma. Nad wnęką, w której znajdowała się Arka, znajdowało się miejsce dla chóru w postaci niewielkiej galerii arkadowej.
Najtragiczniejszym okresem dla Wielkiej Synagogi był okres II wojny światowej. W 1940 r.  po utworzenia Getta Warszawskiego, hitlerowcy przystąpili do znacznej dewastacji budynku, który znalazł się w jego obrębie. W poł. 1941 r. synagoga była już znacznie zdewastowana, w dachu znajdowały się liczne dziury, większość wyposażenia została wywieziona lub zniszczona.
20 maja 1941 r. władze niemieckie zezwoliły na otwarcie trzech synagog dla wiernych, w tym Wielkiej Synagogi. 27 kwietnia 1941 r., Adam Czerniaków zwołał komitet celem zbiórki funduszy na remont i ponowne uruchomienie synagog.
31 maja 1941 r. w synagodze odbyło się pierwsze nabożeństwo. 1 czerwca 1941 r. o godzinie 9.30 nastąpiło uroczyste otwarcie synagogi, na remont której przeznaczono ogromną sumę pieniędzy. Wniesienia Tory i dwukrotnego obejścia z nią synagogi dokonał osobiście Adam Czerniaków.
19 października 1941 r. w synagodze odbył się koncert muzyki oratoryjnej z okazji Miesiąca Dziecka.
30 marca 1942 r. na polecenie Heinza Auerswalda synagoga została zamknięta, a jej klucze trafiły do Służby Porządkowej. Synagoga stała się miejscem tymczasowego lokowania zwożonych Żydów m.in. z okupowanych Czech.
W 1942 r., po zmniejszeniu obszaru getta, synagoga znalazła się poza jego obszarem.
Kres istnienia synagogi nastąpił podczas krwawego stłumienia powstania w Getcie Warszawskim 16 maja 1943 r. Wtedy to o godzinie 20.15 została osobiście wysadzona w powietrze przez Jurgena Stroopa, jako symbol ostatecznej likwidacji dzielnicy żydowskiej.

Ruiny Wielkiej Synagogi

Rok 1950 po lewej stronie u dołu miejsce gdzie stała Wielka Synagoga

Strona główna                                                           Do spisu